طراحی وب سایت مشاورین املاک بهبود

مقاله پژوهشی

مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

جلد سوم، شماره اول، زمستان 1382

شیوع دیابت نوع دو در جمعیت بالای 30 سال شهر رفسنجان
در سال 1379

زینت سالم[1]^*، علی نشاط[2]، کیوان باقریان²، محمود شیخ فتح‌الهی¹، محمدعلی سجادی[3]

خلاصه‌

سابقه و هدف: دیابت شایع‌ترین بیماری متابولیک و عامل خطر بیماری‌های قلبی - عروقی است. این بیماری امید به زندگی را تا 25% کاهش می‌دهد. بیشترین علت مرگ و میر در بیماران دیابتی نوع دو، گرفتاری قلبی و عروقی است. به علت فقدان اطلاعات کافی در مورد شیوع دیابت در رفسنجان، این مطالعه در سال 1379 به منظور تعیین شیوع آن در این شهر انجام شد.

مواد و روش‌ها: این مطالعه از نوع توصیفی- مقطعی بود. جامعه مورد پژوهش را افراد با سن بیش از 30 سال ساکن شهر رفسنجان تشکیل می‌دادند. با نمونه‌گیری تصادفی به روش طبقه‌ای 756 نفر انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. پرسش‌نامه انفرادی با مصاحبه حضوری تکمیل گردید و بررسی‌های تن‌سنجی با اندازه‌گیری قد و وزن انجام شد. نمونه خون ناشتای افراد مورد بررسی جمع‌آوری و برای تشخیص افراد دیابتی از معیار سازمان بهداشت جهانی (WHO) و انجمن دیابت آمریکا ADA)) استفاده شد. برای تعیین چاقی از نمایه توده بدن استفاده گردید. جهت بررسی ارتباط بین متغیرها از آزمون کای دو استفاده شد.

یافته‌ها: در این بررسی شیوع دیابت در رفسنجان بر اساس معیار WHO 7/14% و با معیار ADA برابر 1/19% بود. شیوع آن در بین زنان بیشتر از مردان بود (به ترتیب1/19% و 6/8%). با بالا رفتن سن شیوع دیابت افزایش نشان داد هر چند این افزایش از نظر آماری معنی‌دار نبود. هم‌چنین در زنان میزان شیوع دیابت با شغل ارتباط معنی‌داری نشان داد (005/0 p=).

نتیجه‌گیری: یافته‌های این بررسی نشان داد که شیوع دیابت به عنوان یک مشکل بهداشتی در این شهر قابل ملاحظه بوده و شیوع بالای آن ضرورت اجرای برنامه‌های مداخله‌ای مستمر در زمینه تغییر رفتارهای فردی و شیوه زندگی را ایجاب می‌کند.

واژه‌های کلیدی: دیابت نوع دو، رفسنجان، شیوع

مقدمه

دیابت شایع‌ترین بیماری متابولیک در انسان و یکی از مهم‌ترین علل عمده مرگ و میر و ناتوانی در بسیاری از کشورهاست [5]. بیشترین علت مرگ و میر در این بیماران ناشی از گرفتاری قلبی و عروقی است و این بیماری امید به زندگی را تا 25% کاهش می‌دهد. این بیماری با افزایش سن، چاقی، تاریخچه فامیلی، تغییرات جغرافیایی و نژادی تغییر می‌کند [18]. در سال‌های اخیر شیوع دیابت به طور هشدار دهنده‌ای افزایش یافته است و به عنوان اپیدمی شایع قرن مطرح شده است [10]. در سال 1996 سازمان بهداشت جهانی مطالعه‌ای در سطح جهان به منظور تعیین شیوع دیابت انجام داد و نتیجه گرفت که در بیست و پنج سال آینده بیشتر از دو برابر جمعیت تحت تاثیر بیماری خواهند بود به طوری که برآورد می‌شود تا سال 2025 حدود 300 میلیون نفر فرد مبتلا در جهان وجود خواهد داشت [17]. اسناد و مدارک موجود افزایش پیشرونده شیوع دیابت را در اکثر کشورها به خصوص در کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد [14]. مناطق اقیانوسیه و آسیایی از نظر اپیدمی دیابت جلودار سایر کشورهاست. حدود سی‌میلیون فرد دیابتی در مناطق غربی اقیانوسیه زندگی می‌کنند. تا سال 2025 پنجاه میلیون فرد در هند و چین مبتلا خواهند شد [14]. علاوه بر آن بیماری دیابت بعضی از نژادها را بیشتر درگیر می‌کند به طوری که در شانزده سال اخیر این بیماری در هندی‌های آمریکایی و بومیان آلاسکایی افزایش یافته است [6]. در آمریکا 4/14%
( 29 میلیون نفر) افراد با سن بالای بیست سال، دارای دیابت تشخیص داده شده، دیابت تشخیص داده نشده و عدم تحمل گلوکز می‌باشند [8]. در سرخ‌پوستان PIMA شیوع دیابت
50% برآورد می‌شود و کمترین میزان شیوع بیماری در روستاهای چین و ژاپن کمتر از 1 % گزارش ‌شده است [18]. در سال 2000 نسبت به سال 1997 در آمریکا شیوع دیابت 12% افزایش نشان داده است [7]. هم‌چنین میزان شیوع دیابت در بالغین بحرین 9% [16] و در جمعیت سیاه‌پوست کاریبین 5/17% گزارش شده است [13]. مطالعات متعدد شیوع بالای دیابت را در ایران گزارش می‌کنند به طوری‌که بر اساس مطالعات، شیوع این بیماری بین 3/7% تا 5/14% متغیر بوده است [1،2،3،4]. افزایش رشد جمعیت، پیری، شهرنشینی و مدرنیزه شدن سریع کشورهای در حال توسعه از مهم‌ترین علل روند صعودی بیماری به حساب می‌آید [18]. به منظور مقابله با این مشکل، سازمان بهدشت جهانی برنامه‌هایی را در سطح ملی و جهانی به منظور پیشگیری و کنترل دیابت در حال اجرا دارد. به علت اهمیت این بیماری و کاهش طول عمر و ایجاد ناتوانایی‌ و معلولیت‌های ایجاد شده شناسایی و تشخیص زودرس بیماران و حتی افراد در معرض خطر در اولویت این برنامه‌ها قرار گرفته است. بنابراین به علت اهمیت این مشکل و عدم اطلاع کافی از شیوع دیابت در رفسنجان این مطالعه به منظور تعیین شیوع دیابت بر حسب سن، جنس، شغل و چاقی در سال 1379 در این شهر طراحی و اجرا شد.

مواد و روش‌ها

این مطالعه یک بررسی توصیفی - مقطعی بود که در افراد با سن بیش از 30 سال جمعیت شهری ساکن رفسنجان در سال 1379 انجام شد. کل جمعیت شهری به تفکیک جمعیت تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی شهری توسط واحد گسترش آمار مرکز بهداشت شهرستان مشخص شد و با استناد به مطالعه پایلوت با فرمول زیر 756 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند /d²] [n=Z² P (1 - P)، که ضرایب آن به صورت Z=1.96 d=2.75%| P=18.2%| تعیین شدند. این تعداد نمونه به صورت تصادفی و به روش طبقه‌ای انتخاب گردید که طبقات شامل جمعیت تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی بود.

کارکنان بهداشت برای همکاری آموزش دیدند و سپس با مراجعه به خانوار نمونه و توضیح طرح از افراد انتخاب شده درخواست می‌کردند جهت تکمیل پرسش‌نامه و خون‌گیری به طور ناشتا به مرکز مربوطه مراجعه نمایند. پرسش‌نامه انفرادی با مصاحبه حضوری تکمیل و بررسی تن سنجی شامل قد و وزن با استفاده از متر و ترازوی seca با دقت اندازه‌گیری 10گرم توسط دو نفر از مجریان طرح انجام شد. با اندازه‌گیری قد و وزن، شاخص توده بدن (BMI) با فرمول: [BMI=W(kg)/H(m)²] محاسبه شد. از تقسیم‌بندی سازمان بهداشت جهانی برای تعیین اضافه وزن و چاقی استفاده کردیم [اضافه وزن= 25BMI> ، چاقی=30[BMI>. نمونه خون ناشتای نمونه‌ها جمع‌آوری شد و پس از سانتریفوژ، سرم نمونه‌ها تا رسیدن به حد مشخص در فریزر نگهداری می‌شدند. قند خون توسط اتوآنالیزر Rone Specifc (ساخت کشور فنلاند) تعیین گشت. برای تشخیص دیابت به علت عدم همکاری افراد تحت مطالعه با دو بار خونگیری، مجبور به استفاده از معیار تشخیص WHO[4] شدیم که بر اساس معیارهای WHO افراد به سه گروه دیابتی، در معرض خطر و سالم تقسیم شدند:

[دیابتیک =140FBS>، در معرض خطر= 140<FBS<110 و سالم = 110FBS<]. علاوه بر آن شیوع دیابت را با یک‌بار خونگیری بر حسب معیار ADA[5]  نیز محاسبه نمودیم [دیابتیک =126FBS> و در معرض خطر= 126 <FBS<110 و سالم = 110FBS< ] [18] و بنابراین نتایج بررسی در مورد شیوع دیابت با دو معیار WHO و ADA بیان شد.

پس از ورود اطلاعات به کامپیوتر با استفاده از نرم‌ افزار EPI6.03 داده‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و نتایج با میانگین و انحراف معیار بیان شدند. بررسی ارتباط بین متغیرها با آزمون کای دو صورت گرفت و 05/0P< به عنوان ارتباط معنی‌دار در نظر گرفته شد.

نتایج

در این بررسی 756 نفر مورد بررسی قرار گرفتند که
2/58% (440 نفر) را زنان و 8/41% (316 نفر) را مردان تشکیل می‌دادند. بیشترین درصد زنان (9/48%) در گروه سنی کمتر از 45 سال و بیشترین درصد مردان (9/38%) در گروه سنی 55-45 سال قرار داشتند و هم‌چنین کمترین درصد نمونه‌ها در هر دو جنس در گروه سنی بالاتر از 75 سال قرار گرفتند (به ترتیب 2/.% و 8/2%). محدوده سنی نمونه‌ها
85-30 سال، میانگین و انحراف معیار سن نمونه‌ها
74/11±15/49 سال و میانه و نمای سنی نیز به ترتیب 48 و50 سال بود. میانگین و انحراف معیار قند خون نمونه‌ها mg/dl 7/45±47/114، میانه و نمای قند خون به ترتیب 103 و 104 mg/dl بود. میانگین و انحراف معیار BMI نمونه‌ها برابر

با kg/m² 74/3±38/25 و میانه و نمای آن به ترتیب 9/24 و 4/23 kg/m² بود.

نمودار 1 شیوع کلی دیابت را با معیار WHO در نمونه‌های مورد بررسی نشان می‌دهد. نتایج این بررسی نشان داد که
7/14% افراد مورد بررسی مبتلا به دیابت و 5/21% افراد در معرض خطر دیابت هستند.

نمودار 1: توزیع فراوانی دیابت در جمعیت 30 سال به بالای شهر رفسنجان در سال 1379

با معیار جدید ADA شیوع دیابت 1/19%  و شیوع افراد در معرض خطر 1/17% بود با این معیار میزان شیوع دیابت بیشتر از میزان اعلام شده توسط معیار WHO بود. به علت اینکه محققین از ابتدا اهداف طرح را با معیار WHO تعریف نموده بودند بنابراین تمام نتایج با معیار WHO گزارش شدند.  توزیع فراوانی دیابت با معیار WHO در گروه‌های مختلف سنی نشان داد که با افزایش سن شیوع دیابت نیز افزایش می‌یابد، اما از نظر آماری این افزایش معنی‌دار نبود (جدول 1).

جدول 1: توزیع فراوانی قند خون جمعیت بالای 30 سال شهر رفسنجان در گروه‌های مختلف سنی با معیار WHO در سال 1379

طبق معیار WHO بیشترین درصد دیابت در زنان و مردان، در گروه سنی بیشتر از 65 سال (به ترتیب 8/30% و 7/31%) بود. ارتباط بین گروه‌های سنی و قند خون در زنان با
015/0 p= معنی‌دار شد. به عبارت دیگر با افزایش سن شیوع دیابت در زنان افزایش نشان داد در حالی که در مردان این ارتباط معنی‌دار نبود. شیوع دیابت در دو جنس نشان داد که اختلاف با 0001/0p< از نظر آماری معنی‌دار می‌باشد.
به عبارتی شیوع دیابت در زنان بیشتر از مردان بود
( نمودار 2).

جدول 2، توزیع فراوانی دیابت را در افراد چاق و دارای اضافه وزن نشان می‌دهد. اگرچه 4/18% افراد چاق و
 5/13% افراد دارای اضافه وزن، دیابتی بودند، اما ارتباط معنی‌داری بین چاقی و دیابت مشاهده نشد.

نمودار 2: توزیع فراوانی دیابت در جمعیت 30 سال به بالای شهر رفسنجان بر حسب جنس در سال 1379

*: اختلاف در شیوع دیابت بین مردان و زنان با 0001/0p<

جدول 2: توزیع فراوانی دیابت بر حسب BMI در جمعیت بالای 30 سال شهر رفسنجان در سال 1379

شیوع دیابت در زنان با شغل ارتباط معنی‌داری نشان داد
(005/0 P=)، به عبارتی شیوع دیابت در زنان خانه‌دار نسبت به شاغلین بیشتر بود ( نمودار 3).

*: اختلاف معنی‌دار در شیوع دیابت بین زنان خانه‌دار با زنان شاغل با 005/0p<.

در مردان ارتباط معنی‌داری بین شیوع دیابت و شغل مشاهده نشد هر چند که بیشترین شیوع دیابت در مردان بازنشسته و بی‌کار وجود داشت ( 5/12%).

بحث

در این بررسی شیوع دیابت براساس معیارهای سازمان بهداشت جهانی 7/14% و میزان شیوع افراد در معرض خطر
 5/21% بود. شیوع دیابت و هم‌چنین افراد در معرض خطر در بین زنان بیشتر از مردان بود. در مطالعه نوایی و همکاران [4]، امینی و همکاران [2]، گزارش دانشگاه علوم پزشکی ایران
[3]، اردکانی و همکاران [1]، شیوع دیابت در شهرهای مختلف به ترتیب 4/7%، 3/7%، 12-7% و 5/14% گزارش شده است. در مطالعه حاضر شیوع دیابت برابر با شیوع دیابت در شهر یزد بوده [1] که نشان دهنده این است که شیوع دیابت در بعضی شهرهای ایران نسبت به مطالعات اولیه در ایران بیشتر شده است. شیوع بیماری با افزایش سن، چاقی، تاریخچه فامیلی، تغییرات جغرافیایی و نژاد تغییر می‌کند و روش زندگی، نحوه تغذیه و فعالیت می‌تواند اثر مهمی در بروز و شیوع دیابت داشته باشد، بنابراین به علت این تغییرات افزایش شیوع دیابت در همه جا یکسان نخواهد بود [18]، به طوری که بیشترین شیوع دیابت در سرخ‌پوستان پیما 50% و کمترین میزان آن در شیلی و چین تا 1% گزارش می‌شود. در سرخ‌پوستان پیما تغییر سبک زندگی از کشاورزی به زندگی شهری و صنعتی باعث عدم فعالیت و چاقی در آنها شده است که این دو عامل باعث بروز بیشتر موارد دیابت در این گروه شده است [18]. در بررسی ما شیوع دیابت در بین زنان بیشتر از مردان بود (به ترتیب 1/19% و 6/8%). اختلاف شیوع دیابت در دو جنس در مطالعات کشورهای مختلف هم گزارش شده است. در بررسی برزیل (15)، تایوان (9)، عربستان سعودی
[5]، اسلام شهر[4]، اصفهان [2] و یزد [1]، شیوع دیابت در زنان نسبت به مردان بیشتر بوده است. در سال‌های اخیر این بیماری به طور هشدار دهنده‌ای افزایش یافته است به طوری که به عنوان اپیدمی قرن شناخته شده است. افزایش موازی و همزمان در شیوع چاقی اهمیت توده چربی بدن را به عنوان عامل کمک کننده در بروز دیابت مشخص می‌کند [11].

افزایش موارد دیابت در زنان مورد مطالعه ما نسبت به مردان شاید گویای این مسئله باشد که میزان چاقی در زنان بیشتر از مردان بوده است زیرا نقش چاقی به عنوان عامل کمک کننده در بروز دیابت ثابت شده است [11]، در بررسی ما ارتباط معنی‌داری بین شغل و شیوع دیابت در زنان وجود داشت و این مسئله نشان دهنده این است که زنان خانه‌دار بیشتر در معرض مصرف مواد غذایی قرار دارند و مصرف انرژی بیشتر، خطر چاقی را افزایش داده و به موازات آن بروز و شیوع دیابت را زیاد می‌کند [11] و به نظر می‌رسد دو عامل خانه‌دار بودن و در دسترس بودن مواد غذایی پاسخی بر این اختلاف باشد. هم‌چنین در بررسی ما با بالا رفتن سن میزان شیوع دیابت افزایش ‌یافت، زیرا یکی از عوامل مهم در بروز و شیوع دیابت بالا رفتن سن است و نتایج ما مشابه با سایر بررسی‌ها می‌باشد [13،16،18].

بنابراین با توجه به شیوع بالای دیابت در شهر رفسنجان و با تغییرات صنعتی ایجاد شده، زندگی کم تحرک و پر استرس، نحوه تغذیه، برای پیشگیری و کنترل شدید این بیماری برنامه‌های مداخله‌ای مؤثر لازم است. این برنامه‌ها از طریق آموزش صحیح و مستمر، تغذیه صحیح، ورزش و تجویز داروهای کاهش دهنده قند خون و یا انسولین در مواقع لزوم و پایش قند خون در منازل توسط خود بیماران احساس می‌شود. رفتار درمانی شامل ورزش منظم و تغییر رفتارهای تغذیه‌ای در طولانی مدت بهترین درمان چاقی و در کنار آن افزایش حساسیت به انسولین خواهد شد [2]. علاوه بر آن به استناد مطالعات انجام شده فقط نیمی از بیماران از وضعیت بیماری خود آگاه هستند و اکثر آنان زمانی به بیماری خود پی می‌برند که برای درمان عوارض مزمن بیماری به پزشک مراجعه می‌نمایند [4]. لذا اهمیت شناسایی بیماران و افراد در معرض خطر نیز طبق معیارهای موجود آشکار می‌شود.

تشکر و قدردانی

محققین بر خود لازم می‌دانند از شورای پژوهشی دانشگاه به علت تصویب و پرداخت هزینه طرح و از همکاران محترم بهداشتی خصوصاً خانم‌ها کاظمی، صاحب‌الزمانی، میرزایی، پرسنل آزمایشگاه پاتوبیولوژی علی‌الخصوص آقایان محمدرضا باقری، محمد فتوحیان و همکاران محترم در مرکز کامپیوتر دانشکده پزشکی تشکر و قدردانی نمایند.

منابع

[1] اردکانی ا، وحیدی س، وحیدی ع‌ر: بررسی شاخص‌های اپیدمیولوژیک بیماری دیابت بزرگسالان در گروه سنی 30 سال و بالاتر شهری استان یزد در سال 1377. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، 1380، سال 9، شماره 1، صفحات: 27-22.

[2] امینی م، بشردوست ن، افشینی‌نیا ف و همکاران: شیوع دیابت قندی در افراد بالای 40 سال شهر اصفهان سال 1372. پژوهش در پزشکی، مجله پژوهشی دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، 1377، سال 22، شماره 2، صفحات: 8-1،

[3] مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، روزنامه جام جم، تاریخ 5/7/1380.

[4] نوایی ل، کیمیاگر م، عزیزی ف: بررسی شیوع دیابت و IGT در اسلام شهر و مقایسه روش غربالگری با نتایج OGTT برای تشخیص اختلالات تحمل گلوکز. پژوهش در پزشکی، مجله پژوهشی دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، 1376، سال 21، شماره 1، صفحات: 97-85.

[5] AL-Nuaim AR: Prevalence of glucose intolerance in urban and rural communities of in Saudi Arabia. Diabet Med.| 1997; 14(7): 595-602.

[6] Center of Disease Control (CDC). Diabetes prevalence among American Indians and Alaska Natives and the overall population United States 1994-2002. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2003; 52(30):702-704.

[7] Center of Disease Control (CDC). Diabetes public health resource. Prevalence of diabetes. Crude and age standardization prevalence of diagnosed diabetes. United state| 1980-2000.

[8] Center of Disease Control (CDC). Prevalence of diabetes and impaired fasting glucose in adults United States 1999-2000. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2003| 52(35): 833-837.

[9] Chou P| Liao MJ| Kuo HS| et al: A population survey on the prevalence of diabetes in Kin-Hu| Kinmen. Diabetes Care.| 1994; 17(9): 1055-58.

[10] Cockran CS: The epidemiology of diabetes mellitus in the Asia Pacific region. Hong Kong Med J.| 2000; 6(1): 43-52.

[11] Costacou A| Mayer Davis EJ: Nutrition and prevention of type 2 diabetes. Annu Rev Nutr.| 2003; 23: 147-170.

[12] Disckerson LM| Carik PJ: Drug therapy for obesity. Am Fam Physician. 2000; 61(7): 213-8.

[13] Hennis A| Wu SY| Nemesure B| Li X| et al: Diabetes in Caribbean population: epidemiology profile and implications. Int J Epidemiol.| 2002; 31(1): 234-9.

[14] Lantion-Ang LC: Epidemiology of diabetes mellitus in Western pacific region: focus on Philippianes. Diabetes Res Clin Pract.| 2000; 50(2): S29-S34.

[15] Iliviera JE| Milech A| Franco LJ: The prevalence of diabetes in riodojaniro| Brazil| Diabetes Care.| 1998; 19: 663-6.

[16] Musaiger AO| Al-Mannai MA: Social and lifestyle factors associated with diabetes in the adult Bahraini population. J Biosoc Sci. 2002; 34(2): 277-81.

[17] World Health Organization (WHO). The world health report. Conquering suffering enriching hunmanity. Geneva. 1997; pp: 47-49.

[18] William G| Piku P JC. Hand book of diabetes. Second edition. Blackwell science. London. 1999; pp: 14-17| 24| 40-46.