طراحی وب سایت مشاورین املاک بهبود

انتخاب نامساعد و امکان استقرار قراردادهای سازگار اطلاعاتی «شواهدی از بازار بیمة تصادفات اتومبیل ایران»

غلامعلی شرزه­ای

دانشیار دانشکدة اقتصاد دانشگاه تهران sharzeie@ut.ac.ir

وحید ماجد

دانشجوی  دوره دکتری دانشگاه تهران majed@ut.ac.ir

تاریخ دریافت: 8/4/1386       تاریخ تصویب:  13/9/1386

چکیده

وجود اطلاعات نامتقارن موجب بروز پدیدة انتخاب نامساعد در بازارها می‎شود. به‎همین دلیل، تدوین و به‎کارگیری نظریة «جایگزین انتخاب نامساعد» برای اجتناب از بروز این پدیده در بازارها به‎ویژه در بازار بیمه در طول دهة پیش گسترش چشمگیری داشته­ است. بر اساس این نظریه، با توجه به‎مکانیزم علامت­دهی بازار بیمه، می‎توان به طبقه­بندی متقاضیان بیمه (مشتریان) پرداخت و از بروز آثار جانبی انتخاب نامساعد، به‎ویژه یارانه­دهی متقابل بین افراد با درجه ریسک­گریزی مختلف جلوگیری کرد.

در مقالة حاضر، با استفاده از داده­های جمع­آوری شده از طریق پرسشنامه و بهره­گیری از یک الگوی کاربردی، به بررسی وضعیت بازار بیمه تصادفات اتومبیل پرداخته شده است. نتایج حاصله نشان می­دهندکه با توزیع اطلاعات به‎صورت نامتقارن بین خریدار و فروشنده در بازار بیمه تصادفات اتومبیل، با طبقه­بندی متقاضیان بیمه بر‎حسب نوع ریسک (درجه ریسک‎گریزی) و بر اساس ویژگی­های قابل مشاهد? آنان، قراردادهای سازگار اطلاعاتی (کارا) در بازار بیمه برقرار کرد و سطح پوشش خدمات بیمه­ای و سود شرکت‎های بیمه را افزایش داد.

طبقه­بندی JEL: G14|G22| D82| D86

کلید واژه­ها: اطلاعات نامتقارن، انتخاب نامساعد، سطح کاستنی، علامت­دهی و جبران هزینه متقابل.

1- مقدمه

نظریة لمونز[1]، که توسط آکرلوف[2] بسط داده شده است، بیان می­کند در صورتی‎که که اطلاعات در میان خریداران و فروشندگان به‎صورت نامتقارن[3] توزیع شده باشد، محصولات بد[4]، محصولات خوب[5] را از بازار خارج ­می­کنند. مشاهدات اسپنس[6] در چهارچوب نظریه­های علامت­دهی بازار[7] مبین این نکته است که فروشندگان کالاهای با کیفیت خوب در چنین محیطی هزینه­هایی را برای دادن علامت به خریداران به‎منظور آگاه کردن آن‎ها نسبت به کیفیت کالای خود متحمل می­شوند. از زمانی که انتخاب نامساعد[8] و علامت­دهی بازار[9] به‎عنوان نتیجة وجود اطلاعات پنهان[10] به‎طور وسیعی مورد پذیرش قرار گرفته، مطالعات متعددی برای آزمون وجود این پدیده در بازارهای مختلف انجام شده است. نتایج به‎دست آمده از این مطالعات، وجود پدیدة مذکور در بازارها را تایید کرده است.

هدف مقالة حاضر، بررسی وجود علامت­دهی^[11] و جبران هزینة متقابل^[12] افراد با درجة ریسک­گریزی متفاوت در بازار بیمة تصادفات اتومبیل در ایران است. در این راستا، با استفاده از اطلاعات و خصوصیات جمع­آوری شده از نمونه­ای از بازار بیمة بدنة اتومبیل در ایران، به بررسی وجود آثار جانبی اطلاعات نامتقارن، علامت­دهی، جبران هزینة متقابل و امکان برقراری قراردادهای سازگار اطلاعاتی پرداخته شده است.

2- نظریة جایگزین «انتخاب نامساعد»

آکرلوف[13] (1970)، نشان داده است که چگونه بنیاد مبادله و بازار، هنگامی که اطلاعات به‎صورت نامتقارن بین خریدار و فروشنده توزیع شده باشد، فرو ریخته و دچار مشکل می‎شود. هنگامی که یک طرف معامله (خریدار) به جای دانستن کیفیت تک تک کالاها، فقط توزیع احتمال کیفیت آن‎ها را داشته باشد، در این‎صورت شکل­گیری مبادله به‎صورتی که در مباحث کلاسیک اقتصاد با فرض اطلاعات کامل انجام می‎پذیرفت، نخواهد بود. در این شرایط خریداران بر مبنای انتظاری که از توزیع احتمال کیفیت کالاها دارند، قیمت متوسطی را به فروشندگان پیشنهاد خواهند کرد. این متوسط قیمت ممکن است کم‎تر از حداقل قیمت درخواستی فروشندگان کالای با کیفیت بالا برای ارائه کالای خود و بالاتر از حداقل قیمت درخواستی فروشندگان کالای با کیفیت پایین باشد. در نتیجه کالاهای با کیفیت بالا به بازار عرضه نشده و تنها کالاهای با کیفیت پایین مورد مبادله قرار می­گیرند. در این‎صورت بیان می­شود که کالای بد کالای خوب را از بازار خارج می­کند. بروز چنین پدیده­ای  در اقتصاد انتخاب نامساعد[14][15] نامگذاری شده است.

پدیدة انتخاب نامساعد در بازار بیمه نیز به‎مانند سایر بازارها در اقتصاد و شاید بسیار معمول­تر رواج دارد. در بازار بیمه شرکت‎های بیمه‎خواهان این هستند که مشتریان[16] خود را با توجه به درجه تمایل آن‎ها نسبت به‎پذیرش ریسک بشناسند. زیرا افرادی که دارای ریسک بالا هستند برای شرکت بیمه خوشایند نیستند و این شرکت‎ها تمایل به دریافت حق بیمه بیشتری از این افراد دارند. در صورتی که در بازار بیمه، حق بیمة متوسط و یکسانی برقرار باشد، افراد دارای ریسک پائین، از این نوع قراردادها امتناع خواهند کرد^[17] و لذا مشتریان شرکت بیمه را اکثراً افراد دارای ریسک بالا تشکیل خواهند داد. در این‎صورت شرکت­های بیمه دچار زیان می‎شوند و مجبور به افزایش حق بیمه می­شوند. در نتیج? این عمل بخش دیگری از افراد دارای ریسک پایین از بازار خارج می­شوند. این امر سبب می‎شود که در نهایت همه مشتریان شرکت بیمه متشکل از افراد با ریسک بالا خواهند بود و پدیده­ای همانند آن‎چه که در بازار کالاها با اطلاعات نامتقارن وجود دارد، در بازار بیمه نیز به وقوع خواهد پیوست.

به‎منظور اجتناب از بروز آثار جانبی انتخاب نامساعد، تئوری­های جایگزین در بازارها معرفی شده است. برای آشنایی با این تئوری‎ها به یک شکل ساد? آن در این‎جا پرداخته می­شود. مدل سادة زیر ساختار سود انتظاری برابر صفر برای یک شرکت بیمه را نشان می­دهد. در این الگو یک مشتری خسارتی به‎اندازه  با احتمال مشخص  متحمل می­شود، در این‎صورت حق بیمة پرداختی مشتری توسط رابطة زیر تعریف می­شود^[18]:

: حق بیمة پرداختی، : هزینة کارگزاری پرداختی توسط شرکت‎های بیمه نسبت به کل حق بیمة دریافتی خالص توسط شرکت بیمه، : هزینة ثابت دفترداری[19]، : احتمال وقوع حادثه برای بیمه­گذار، : مقدار زیان و یا خسارت وارد شده به‎بیمه­گذار، : هزینة پردازش دریافت خسارت بیمه، : سطح کاستنی انتخابی[20] توسط بیمه­گذار، و : هزینه­ای برای جبران هزینة متقابل قراردادهای منعقد شده در نرخ‎های مختلف ریسک.

در شرایط سود انتظاری صفر، خالص جبران هزینه­های متقابل برای نرخ‎های مختلف ریسک باید برابر صفر باشد، لذا خواهیم داشت:

(2)                                                                                 

که در آن : نسبت مشتریان دارای ریسک نوع نسبت به کل مشتریان است.

شرکت‎های بیمه برای مشتریانی که نوع ریسک آن‎ها مشخص نیست، بر اساس مشخصات قابل مشاهدة مشتریان، نظیر سن فرد که با ریسک همبستگی دارد، آن‎ها را طبقه­بندی می‎کنند. هم‎چنین برای مشتریان بالقوه در یک طبقه ریسک مشخص چندین سطح کاستنی پیشنهاد می­شود که فرد بیمه­گذار از میان آن‎ها یک سطح دلخواه را انتخاب کنند. در این صورت تعیین حق بیمه به سطح کاستنی انتخابی و سایر ویژگی‎های قابل مشاهده مشتریان بستگی خواهد داشت.

(3)                                                                 و   

که در آن:

: بردار ویژگی‎های قابل مشاهده است. این بردار نشان‎دهنده میزان خسارتی است که باید بیمه شود.

: سطح کاستنی انتخابی.

رابطة عکس بین  و  ( )، بدین معنی است که هرچه سطح کاستنی انتخابی بالاتر باشد، در این‎صورت حق بیمة پرداختی کم‎تر خواهد شد.

 یک بیمه­گذار با ریسک ، سطح کاستنی را به‎گونه­ای انتخاب می­کند که مطلوبیت انتظاریش حداکثر شود. با فرض تابع مطلوبیت انتظاری اکیداً مقعر فون نیومن-مورگنسترن[21] که منعکس‎کننده خاصیت ریسک‎گریزی است، خواهیم داشت:

برای یک بیمه­گذار با ثروت  و با انتخاب سطح کاستنی ، شرط مرتبة اول  حداکثر سازی مطلوبیت به‎صورت زیر است:

(4)                     و یا      

در معادلة بالا، ؛ قیمت نهایی پوشش­ بیمه[22] است. در شرایطی که خدمات بیمه‎ای به‎صورت منصفانه قیمت­گذاری شود و بیمه­گذار پوشش کامل بیمه را انتخاب کند، معادلات  (1) تا (4)  برقرارخواهند شد.

با توجه به رابطة (4)، انتخاب کاستنی توسط مشتریان به عواملی نظیر:  احتمال وقوع حادثه ?، درجه ریسک‎گریزی[23] و قیمت نهایی پوشش بیمه بستگی دارد.

بنابراین با توجه به رابطة (4)، تقاضا برای بیمه نیز مانند تقاضا برای انتخاب سطح کاستنی، به‎صورت زیر استخراج می­شود:

(5)                                                                     

که در آن، : سطح کاستنی انتخابی،: نوع ریسک، : درجة ریسک‎گریزی و: قیمت نهائی پوشش بیمه است.

اگر سازماندهی یک شرکت بیمه بدون هزینه در نظر گرفته شود و نوع ریسک فرد قابل مشاهده باشد، در این صورت بیمه به‎صورت منصفانه قیمت‎گذاری خواهد شد. بنابراین خواهیم داشت  و در این‎صورت هر مشتری پوشش کامل[24] بیمه را اختیار می‎کند؛ .

چنان‎چه خرید بیمه دارای هزینه بوده و نوع ریسک فرد قابل مشاهده باشد، در این صورت قیمت نهایی پوشش­ بیمه با وجود غیرمنصفانه بودن آن ثابت خواهد بود. لازم به ذکر است که در هر دو حالت مذکور که نوع ریسک مشتری قابل مشاهده است، فهرست سطح کاستنی به‎صورت تابعی خطی با شیب  بوده و هیچگونه جبران هزینة متقابل بین قراردادها وجود ندارد، بنابراین خواهیم داشت: .

در بازاری که در آن نوع ریسک قابل مشاهده نیست و اطلاعات نامتقارن وجود دارد، حالت تعادلی قراردادها[25] بستگی به صراحت و دقت روش‎های طبقه­بندی ریسکی مشتریان توسط شرکت‎های بیمه و شیوه­ای که شرکت‎های بیمه و مشتریان به چانه­زنی می­پردازند، دارد. در صورتی که طبقه­بندی ریسکی مشتریان به‎صورت کامل[26] انجام شده باشد، حالت تعادل به‎صورتی که در آن ریسک قابل مشاهده باشد، خواهد بود و اگر طبقه­بندی ناقص[27] انجام شده باشد، در آن حالت انتخاب نامساعد تشریح شده توسط راتچیلد و استیگلیتز[28]، نتایج  به‎دست آمده در حالت طبقه­بندی کامل را نقض می­کنند. نمودار  (1) مسئله انتخاب نامساعد را در حالت وجود دو نوع ریسک و بدون وجود هزینه­های اضافی نشان می­دهد.

در نمودار (1)، محور افقی ( ) نشان‎دهندة میزان ثروت فرد در صورت عدم خسارت و محور عمودی ( )، ثروت فرد را در صورت مواجه شدن با زیان یا خسارت نشان می­دهد. در این نمودار هر یک از منحنی­های بی­تفاوتی نشان‎دهندة مکان هندسی ترکیباتی از ثروت در صورت احتمال وجود زیان و یا احتمال عدم زیان  است، که سطح مطلوبیت ثابتی را عاید فرد می­کند. نقطة  ترکیب ثروت فرد بیمه­گذار را در دو حالت بدون وجود زیان ( ) و حالت وجود زیان ( ) نمایش می­دهد. خط  درجه ترکیباتی از ثروت در حالت وجود و یا نبود خسارت را نشان می­دهد که ارزش انتظاری برابری برای فرد دارند. فردی که روی خط  درجه قرار دارد، نسبت به بیمه کردن یا نکردن دارائی یا ثروت خود بی­تفاوت است.

 خطوط Fair-odd[29]، ریسک‎های بالا را نشان می‎دهند و ریسک‎های پایین به‎ترتیب با خطوط EH و EL  روی شکل نشان داده شده­اند. زمانی که احتمال زیان مشتری به‎صورت اطلاعات مخفی است، تعادل اطلاعات کامل (L و H) که در هر دو نوع ریسک به‎صورت بهینه بیمه شده است. به‎دلیل انتخاب نامساعدL  در ریسک‎های بالا قابل دسترسی نخواهد بود.

در الگوئی که توسط ارو[30] پیشنهاد و به وسیله پاولی[31] و اشمالنسی[32] بسط داده شده است، طبقه­بندی ریسکی مشتریان ناقص بوده و شرکت‎های بیمه درگیر یک رقابت خالص قیمتی[33] ­باشند بنابراین در تعادل، قیمت نهایی خدمات بیمه ثابت است. در چنین تعادل قیمت­گذاری خطی[34]، مشتریان با ریسک‎های مختلف از طریق انتخاب کاستنی از هم تمیز داده می­شوند، به‎طوری‎که‏ مشتریان با ریسک‎های بالاتر کاستنی پایین­تری را انتخاب می­کنند. به‎علاوه‏ در حالی که قراردادهای بیمه با ریسک پایین، هزینه­های قراردادهای با ریسک بالا را جبران می­کنند، مقدار  مخالف صفر خواهد بود، .

قیمت متوسط بیمه و خالص هزینه‎های ثابت دفترداری ( ) برای تمام قراردادهای بیمه با ریسک متفاوت یکسان خواهد بود. نمودار (2) تعادل قیمت­گذاری خطی را با وجود دو نوع ریسک و هزینه­های اضافی مثبت (مثل هزینه­های کارگذاری) ( ) نشان می­دهد که در آن هزینة ثابت دفترداری قراردادهای گروهی[35] وجود نداشته  و هم‎چنین حق­الزحمة درخواست خسارت از شرکت بیمه برابر صفر می­باشد ( ). باید توجه کرد در صورتی که قراردادها به‎صورت گروهی منعقد شود و همه مشتریان (بیمه­گذاران) قیمت متوسطی را پرداخت کنند، در این‎صورت علامت‎دهی بازار به‎منظور تفکیک مشتریان از یکدیگر وجود نخواهد داشت. بنابراین وقتی که مشتریان دارای ریسک پایین، سطح کاستنی بالاتری را انتخاب می­کنند، اقدام این مشتریان با پرداخت قیمت متوسط پایین­تر برای پوشش­دهی جبران نمی­‎شود.

به نظر راتچیلد و استیگلیتز[36]، در بازاری که ریسک‎ها مشخص نبوده و طبقه­بندی ناقص ­باشد، شرکت‎های بیمه درگیر رقابت قیمتی[37] خواهند شد و از طریق ارائه خدمات بیمه با نرخ‎هائی که به‎صورت غیرخطی تنظیم و در آن‎ها هزینة پرداخت جبران متقابل وجود ندارد، به رقابت خواهند پرداخت. در این حالت تفکیک مشتریان، مبتنی بر انتخاب نوع ریسک و انتخاب میزان سطح کاستنی خواهد بود. اما متوسط قیمت بیمه و هزینه‎های ثابت با توجه به نوع ریسک متفاوت خواهد بود. به بیان دیگر، این هزینه­ها برای افرادی که از نظر بیمه­گر از ریسک کم‎تری برخوردار بوده، اما دارای سطح کاستنی انتخابی بالاترند، کم‎تر خواهد بود. این موضوع مبین این است که با وجود تفکیک‎پذیری برای هر طبقه از بیمه­گذاران با ریسک­های متفاوت، یک تعادل که از برابری عرضه و تقاضای بیمه حاصل می‎شود، وجود خواهد داشت.

نظریة بازارهای رقابتی به همراه  نظریه انتخاب نامساعد متعاقباً توسط ریلی[38]، چو و کرپس[39] بسط داده شده و بر این اساس الگوهائی تدوین شده‎اند که در آن‎ها همیشه علامت­دهی به‎صورت نتیجه تعادل بازار ارائه می­شود. علاوه بر این، طبق نظریه‎‎های مزبور، انتظار می­رود که یک بازار رقابتی با ریسک‎های نامشخص و طبقه­بندی ناقص ریسک به تعادل مسلط پاره­تو[40]، به‎عنوان جزئی از قرارداد‎های سربسر[41] فردی، در مجموعه­ای از طبقه­بند­های منفک نائل شود. اما بر اساس نظریة میازاکی علامت­دهی را می‎توان همراه با جبران هزینة متقابل پیش­بینی کرد. اگر این نتایج در تعیین میزان ریسک به‎حساب آورده شوند، در این صورت، تعادل به‎وجود آمده در طبقه­بندی­های منفک، یک تعادل برتر پاره­تو[42] خواهد بود.

 در تعادل میازاکی[43] مشتریان از طریق تفاوت در پذیرش ریسک با توجه به‎سطح کاستنی که انتخاب می­کنند از یکدیگر تفکیک می­شوند که این تفکیک در نقاط و  در نمودار (1) نشان داده شده است. سودی که شرکت‎های بیمه از قراردادهای با ریسک‎های پایین کسب می­کنند، میزان ضرری را که بابت ریسک‎های بالا متحمل می‎شوند، جبران می­کند. بنابراین می­توان بیان داشت که قراردادهای بیمه با ریسک پایین جبران هزینة قراردادهای با ریسک بالا را می­کنند. به‎علاوه‏ در تعادل مذکور قیمت متوسط خدمات بیمه­ای و خالص هزینه­های ثابت ( ) برای سطوح کاستنی بالاتر، کم‎تر خواهد بود و سطوح مختلف کاستنی پیشنهادی به‎صورت غیرخطی خواهند بود.

در مقایسه با نظریه­های فوق می­توان به نظریه­های ویلسون[44]، گراسمن[45] و هلویگ[46] اشاره کرد که در آن‎ها یک تعادل یک­کاسه[47] ارائه شده است. در این حالت چنان‎چه متقاضیان دریافت خدمات بیمه­ای به‎صورت یک­کاسه در طبقات تفکیک شدة سربه‎سری، گروه­بندی شده باشند، تعادل حاصله یک تعادل مسلط پاره­تو نبوده، بلکه به شرایط تعادل برتر پاره­تو تبدیل خواهد شد. جبران هزینة متقابل هنگامی رخ می­دهد که ریسک‎های متفاوت در چارچوب قرارداد سر­به­سری یک­کاسه قرار گیرند، که توسط افراد با  ریسک‎های پایین­تر ترجیح داده می‎شود (نقطه G در نمودار  (1)).

شواهدی وجود دارند که اگر شرکت‎های بیمه دارای قراردادهای بیمه­ای با سطح کاستنی­های متفاوتی باشند،  این شواهد یک رشته نظریه­های متفاوتی را در تقابل با ایده­های ویلسون، گراسمن و هلویگ شکل می­دهد. بر اساس این نظریه­ها، شرکت‎های بیمه قادرند مشتریان خود را از نقطه نظر ریسک‎گریزی به‎طور کامل طبقه­بندی کنند، به‎عبارت دیگر در این صورت انفکاک کامل وجود دارد.

برای تمایز بین حالت‎هائی که ممکن است جایگزین یکدیگر شوند، تعادل بازار به‎صورت تجربی و از طریق تخمین حق بیمه (تابع 3) و تابع تقاضا برای سطوح کاستنی (معادله 5) در بازار بیمه مورد بررسی قرار می­گیرد. برای تخمین معادلة (5) باید جایگزین‎هائی[48] برای متغیرهای غیر قابل مشاهده  که به‎ترتیب نشان‎دهندة نوع ریسک و میزان ریسک­گریزی‎اند، تعریف شود. بر اساس نظریات بویر و دایون، از متغیرهای ثروت، سن و جنسیت به‎عنوان جانشین­هایی برای متغیر  و از مشاهدات گذشته مبنی بر درخواست دریافت خسارت وارده بر وسیلة نقلیة بیمه­گذار از شرکت‎های بیمه، به‎عنوان جانشین‎‎هایی برای متغیر ، می‎توان استفاده کرد.

مطالعه تجربی بویر و دایون حاکی از آن است که ریسک، تأثیر معنی­داری (از نظر آماری) بر انتخاب کاستنی دارد . به‎عبارت دیگر، این مطالعه نشان می­دهد که بین میزان ریسک و سطح کاستنی انتخابی یک رابطة معنی­دار به‎صورت معکوس وجود دارد. هم‎چنین مطالعة مزبور تعادلی را همراه با تفکیک­پذیری نشان می­دهد.

به‎علاوه‏؛ در صورتی که فهرست براورد حق کاستنی غیرخطی باشد ، مشاهدات تجربی معرف یک شرایط تعادلی همراه با علامت­دهی بازار خواهد بود. در صورت خطی بودن فهرست حق بیمة کاستنی  و عدم وجود تفکیک­پذیری ریسک‎ها ، مشاهدات این محققان تعادل یک­کاسه و یا تعادلی سازگار با طبقه­بندی کامل را امکان­پذیر می‎کند. سرانجام مشاهدات حاصل از یک فهرست کاستنی خطی در مورد مشتریانی که تنوع در ریسک آن‎ها از طریق سطح کاستنی انتخابی مشخص شده باشد  ، با تعادل قیمت­گذاری خطی همراه با رقابت قیمتی محض سازگار خواهد بود.

3- ارایة الگو و داده­های تحقیق

در این بخش بعد از ارائه یک الگوی تجربی که از الگوهای بسط یافتة موجود در زمینة بررسی بازارهای با اطلاعات نامتقارن انتخاب شده‎اند، شواهد علامت­دهی بازار و آزمون وجود جبران هزینة متقابل بررسی می­شوند. الگوی تجربی ارائه شده، الگوئی است که با توجه به ادبیات تجربی موضوع مورد مطالعه انتخاب گردیده که در مدل­سازی بازارهای بیمه با اطلاعات نامتقارن بیشترین کاربرد را دارد.[49]

3-1- معرفی الگوی تجربی و روش تخمین

در مطالعة حاضر، فهرست حق بیمة پرداختی (معادله 3) و تابع تقاضا (معادله 5) به‎صورت یک سیستم هدانیک استاندارد به‎صورتی که توسط روزن[50] مورد بحث قرار گرفته برآورد می‎شود. ضرایب معادلات (3) و (5) با استفاده از اطلاعات جمع­آوری شده برآورد و از فرآیند تبیین شده توسط بارتیک[51] و ایپل[52] تبعیت شده است. در قدم اول، فهرست سطوح کاستنی به‎صورت فرم خلاصه شده[53]  معادلة حق بیمة هدانیک با فرض وجود تعامل بین شرکت‎های بیمه و مشتریان مورد برآورد قرار گرفته است. فهرست مذکور توسط هر مشتری و به‎وسیله ترجیحات وی در انتخاب سطح کاستنی و قیمت نهایی پوشش­دهی به‎صورت برون‎زا در نظر گرفته شده است.

ذکر چند نکته در ارتباط با تابع معکوس پیشنهاد نهایی (تقاضا برای سطح کاستنی انتخابی)، ضروری است. فرم تبعی این تابع به‎متغیرهایی از قبیل قیمت نهایی پرداخت شده، نوع ریسک بیمه­گذار و سایر متغیرهای انتقال دهندة منحنی تقاضا بستگی دارد. هم‎چنین از مسئلة همسانی که در تخمین تابع تقاضا در یک تعادل هدانیک به‎دلیل استفاده از متغیرهای ابزاری برای حق بیمه نهایی ایجاد می­شود و به‎طور برون‎زا محدودیت بودجة افراد را تحت تأثیر قرار می­دهد، چشم پوشی می­گردد.[54] فرض می‎کنیم که پارامترهای تأثیرگذار بر میزان ریسک‎گریزی، مستقل از نوع اتومبیل باشند.

معادلات (3) و (5) با تصریح سیستم دو معادله‎ای برای تشریح بازار بیمة اتومبیل به‎صورت زیر به‎کار گرفته شده­اند:

(6)               

(7)

در روابط بالا، : قیمت بیمه یا حق بیمة ناخالص پرداختی به‎شرکت بیمه توسط مشتریان برای دریافت پوشش خدمات بیمه، : متغیر موهومی سطح کاستنی 10درصد ( برای سطح کاستنی 10 درصد و  در غیر این‎صورت)، : متغیر موهومی سطح کاستنی 15 درصد ( برای سطح کاستنی 15 درصد و  در غیر این‎صورت، : سن (مدل) اتومبیل، :  متغیر موهومی نشان‎دهندة نوع اتومبیل است، : سابقة رانندگی فرد بر‎حسب سال، : متغیر موهومی نشان­دهنده جنسیت راننده که مقادیر صفر یا یک را اختیار می­کند. برای فرد مذکر این متغیر مقدار یک و در غیر این‎صورت مقدار صفر را اختیار می­کند. : متغیر موهومی نشان­دهندة برآورد سطح کاستنی که مقادیر صفر، یک و دو را اختیار می­کند. چنان‎چه آن‎گاه ، اگر ، آن‎گاه  و اگر آن‎گاه ، : متغیرهای موهومی مربوط به ثروت که با متوسط درامد ماهانه که به چهار طبقه تقسیم شده، جایگزین شده­اند. : متغیر موهومی نشان‎دهندة تجربة حداقل یک تصادف در گذشته برای فرد بوده که وی از شرکت بیمه ادعای خسارت کرده است. این متغیر برای کسانی که در طول سال خسارتی متحمل می­شوند، مقدار یک و در غیر این‎صورت مقدار صفر را اختیار می­کند.

در تخمین ضرایب معادلات فوق در مرحلة اول، متغیرهای ابزاری بارتیک[55] را برای برآورد قیمت نهایی پوشش دهی ، به‎کار می­بریم. متغیرهای ابزاری مذکور عبارتند از: ثروت که با متوسط درامد ماهیانه جایگزین شده است، سن افراد، نوع اتومبیل و تعداد سال‎های کارکرد وسیلة نقلیه­ . در مرحلة دوم، معادلة معکوس پیشنهاد نهائی با استفاده از تابع لوجیت رتبه­بندی شده[56]، برآورد می­شود که این امر سبب بهبود در شیوة برآورد می­شود. البته طبیعت مرتبه­ای و ناهمبسته بودن داده­های انتخاب کاستنی مورد استفاده، به‎کارگیری چنین مدلی را ضروری می­کند، اما به هر حال هم‎چنان‎که توسط گرین[57] تاکید شده باید در تفسیر علامت ضرایب به‎دست آمده در مدل‎های رتبه­ای دقت کافی را به‎کاربرد. بنابراین در این مطالعه، ترجیح بر آن است که ضریب متغیر تجربة تصادف در گذشته ( )، علاوه بر این‎که از نظر آماری به‎طور معنی‎داری مخالف صفر باشد، باید تأثیر متغیر مذکور بر احتمالات پیش­بینی شدة مقادیر کاستنی قطعی، نشان‎دهندة علاقمند بودن افراد دارای ریسک پایین به سطح کاستنی بالا باشد.

در بررسی­های انجام گرفته شده در این زمینه، به‎ویژه در مطالعات «دایون و دوهرتی»، شواهدی سازگار با پیش­بینی­های علامت­دهی یکنواخت ارائه شده است. یعنی در این حالت، ممکن است افراد دارای ریسک‎های پایین­تر علائمی دال بر خرید قراردادهائی با کاستنی بالاتر نشان‎دهند و در صورت مطالبة حق بیمه­های کم‎تر توسط شرکت‎های بیمه برای ارایة خدمات در سطح پوشش­دهی پایین‎تر، تعداد چنین متقاضیانی افزایش و در نتیجه زیان­های وارده بر شرکت­های بیمه کاهش یابد.

این موضوع هم اکنون برای همة شرکت‎های بیمه­ مصداق دارد. به‎بیان دیگر، انتظار بر این است که حق بیمة پرداختی رابطة معکوس با سن فرد و سن خودرو و رابطة مثبت با جنسیت راننده داشته باشد. متغیرهای ، که به‎ترتیب نشان‎دهندة نوع اتومبیل و تعداد سال‎های رانندگی بیمه­گذار می­باشند، متغیرهای کنترلی نامیده می‎شوند، که توسط شرکت‎های بیمه برای نرخ­گذاری قرارداد‎ها مورد استفاده قرار می‎گیرند. در نهایت در این مطالعه یک رشته شرایط تعاملی انتخاب کاستنی، به همراه متغیرهای سن فرد، سال‎های رانندگی و نوع اتومبیل مورد بررسی قرار گرفته، که شرایط مذکور منعکس‎کنندة تردیدهایی نسبت به تغییر حق بیمة نهایی در اثر تغییرات خصوصیات اتومبیل و سال‎های رانندگی است.

در معادلة  (7) متغیرهای ، تغییرات در ترجیحات ریسک[58] را نشان می­دهند. فرض بر این است که انتخاب سطح کاستنی با ثروت مرتبط باشد، به‎طوری‎که‏ این انتخاب با کاهش ریسک‎گریزی مطلق در تمام افراد بیمه شده سازگار باشد. این موضوع معادل با این است که ادعا کنیم افراد ثروتمند ریسک خسارت‎های کوچک را به راحتی می­پذیرند. از آن‎جا  که دستیابی به اطلاعات در زمینه ثروت افراد مقدور نیست، لذا به‎جای این متغیر می‎توان از یک متغیر جایگزین که همبستگی نسبتاً بالائی با میزان ثروت دارد (همانند متوسط درامد ماهیانه فرد)، استفاده کرد. الگوی استفاده شده در این مطالعه، یک الگوی سیستم معادلات همزمان است، که به‎صورت سیستماتیک و به روش حداکثر راست­نمائی با اطلاعات کامل ( )[59]، با استفاده از نرم­افزار  برآورد شده و مورد بررسی و آزمون قرار گرفته است.

3-2- مروری بر جامعة آماری و داده‎های تحقیق

به‎منظور بررسی شواهد علامت­دهی بازار و وجود جبران هزینة متقابل و آزمون فرضیه‎ها در یک الگوی تجربی، بازار بیمة بدنه خودرو در ایران در نظر گرفته شده است. با توجه به‎محدودیت­های موجود، این بررسی تنها محدود به بخشی از شهر تهران و با اتکا بر آمار و اطلاعات جمع­اوری شده به طریق میدانی (تکمیل پرسشنامه توسط صاحبان خودرویی که اتومبیلشان دارای بیمة بدنه بوده و حداکثر 10 سال از عمر خودروی ایشان گذشته باشد)، انجام پذیرفته است. در این راستا، مجموعه داده­های مورد استفاده مشتمل بر تعدادی سطح کاستنی انتخابی توسط بیمه­گذاران در سه سطح بوده است. سطوح کاستنی مورد بحث عبارتند از  پایین­ترین سطح «5 درصد»، سطح میانی «10 درصد» و بالاترین سطح «15 درصد». طبق قوانین بیمة بدنه خودرو در کشور، در اولین تصادف بیمه شده،10 درصد خسارت (کاستنی) بر عهدة مشتری است و در تصادفات بعدی سهم مشتری به‎ترتیب 20 و 30 درصد می­شود.[60] چارچوب تنظیم پرسشنامه به‎گونه­ای است که پاسخ بیمه­گذار برای اولین تصادف مدنظر است، که در میان سطوح انتخابی پیشنهادی، مشتریان حق انتخاب یکی از سطوح مزبور را دارند. ویژگی چارچوب و روش انتخابی حاضر نسبت به آن‎چه که در قانون بیمة بدنه مرسوم می­باشد، این است که نظام طبقه­بندی مشتریان مبتنی بر سیستم خودانتخابی[61] بوده و لذا پاسخ­های دریافتی، منعکس‎کنندة ترجیحات مشتریان و نشانه‎هایی از درجة ریسک‎گریزی آنان می­باشند. این امر برای شرکت‎های بیمه این امکان را فراهم می­آورد تا بتوانند از طریق مشاهدة رفتار مشتریان خود اقدام به تعیین نرخ بیمه و قیمت­گذاری خدمات بیمه­ای کنند.

به‎منظور جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز برای آزمون فرضیه­های تحقیق، خودروهای سواری سطح شهر تهران که در منطقة شش شهرداری تردد می­کردند و دارای بیمه بدنة تصادفات بودند، در نظر گرفته شده‎اند. و با توجه به این‎که حجم جامعة آماری بیش از 10000 خودرو است، لذا برای انجام آزمون‎ها و استنباطات آماری طبق جدول کوکران[62] حجم نمونه به اندازة 300 مورد کافی خواهد بود.

در این راستا، سه منطق? امیرآباد شمالی، کارگر جنوبی و تقاطع زرتشت-ولی­عصر از منطقة شش شهرداری کلان شهر تهران انتخاب شدند. پس از بررسی منطقة مورد مطالعه، این نتیجه حاصل شد که تکمیل پرسشنامه­های مربوطه از صاحبان خودرو در پمپ بنزین­های منطق? مورد نظر عملی­تر خواهد بود و جمع­آوری اطلاعات سریع‎تر انجام خواهد گرفت.  لازم به ذکر است که موقعیت مکانی مناطق مزبور به‎گونه­ای است که در هر جایگاه پمب بنزین، خودروهای مراجعه کننده

از نظر نوع، مدل، ارزش خودرو، سطوح درامدی رانندگان و سایر ویژگی‎ها بسیار متنوع و دارای پراکندگی بیشتری‎اند.

به‎منظور به‎دست آوردن اطلاعات مورد نظر، در چند نوبت، در روز‎ها و ساعات مختلف و به‎صورت تصادفی بیش از 500 فقره پرسشنامه در بین رانندگان خودرو‎های سواری توزیع شد. تکمیل‎کنندگان پرسشنامه با آگاهی از این موضوع که میزان انتخاب سطح کاستنی در تعیین حق بیمة پرداختی آن‎ها به‎طور مستقیم دخالت خواهد داشت، اقدام به پاسخگوئی کرده­اند. از این تعداد،  تنها تعداد 325 فقره پرسشنامه دارای اطلاعات کامل بوده­اند که برای آزمون فرضیه­ها و استنباطات آماری استفاده شده‎‎اند.

3-3-  بررسی و توصیف داده‎های آماری

مدل مورد نظر با استفاده از داده­های آماری جمع­آوری شده در سال 1385 (به‎صورت میدانی) از خودروهای سواری در منطقة شش شهرداری تهران تخمین زده شده است.

جدول (1) اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه­ها را که در برآورد الگو مورد استفاده قرار گرفته است، به‎طور خلاصه نشان می­دهد. جدول(2)  نیز خلاصه آماره­های توصیفی متغیرهای استفاده شده در تحلیل‎های رگرسیونی را به تفکیک سطح کاستنی انتخابی نشان می­دهد.

اگر چه هیچ شناخت دقیقی در داده­های توصیفی نسبت به‎مشخصات اصلی و نوع اتومبیل وجود ندارد، ولی آمارهای میانگین متغیرها در سطوح مختلف کاستنی، شواهد مقدماتی از روابط حاکم در بازار بیمه به‎کار رفته در این تحقیق را ارائه می­دهند. برای مثال، فراوانی متغیر تعداد تصادفات، با افزایش نرخ سطح کاستنی کاهش می‎یابند. متغیر میانگین سن اتومبیل نیز برای این افراد که سطح کاستنی بالاتری را انتخاب می‎کنند، پایین­تر است. هم‎چنین میانگین سال‎های رانندگی با افزایش سطح کاستنی افزایش می­یابد، یعنی  با یک مرور کلی داده­های تحقیق، می‎توان نتایج زیر را به سهولت دریافت، که در طبقة بیمه­گذاران با سطح کاستنی انتخابی پایین (5درصد) اولاً، فراوانی تصادف در یک سال گذشته (و ایجاد خسارت برای شرکت‎های بیمه) بالا بوده و ثانیاً سایر ویژگی‎های تأثیرگذار در ریسک‎پذیری این افراد دارای فراوانی نسبتاً زیادی است. از جمله سن رانندگان و سال‎های رانندگی فرد در این طبقه، بالا و عمر خودروهای این گروه نیز نسبتاً بالا است.

مشاهدات فوق می‎تواند شواهدی دال بر علامت­دهی افراد با ریسک بالا در نمونه گرفته شده قلمداد شوند، زیرا از آن‎جا که متغیر ریسک با سن و سال‎های رانندگی و سطح کاستنی انتخابی‎ رابطة عکس و با عمر وسیلة نقلیه رابطة مستقیم دارد، لذا می‎توان از متغیرهای مربوطه برای طبقه­بندی ریسک مشتریان بیمه (مشتریان) استفاده کرد.

جدول 1- خلاصه اطلاعات حاصله از پرسشنامه­ها

منبع: محاسبات محققان از اطلاعات موجود در پرسشنامه­ها

جدول 2- خلاصه آمار متغیرهای عمده استفاده شده در مدل به تفکیک سطح کاستنی انتخابی

منبع: محاسبات محققان از اطلاعات موجود در پرسشنامه­ها

4-3- برآورد ضرایب الگو

سیستم معادلات معرفی شده که بر پایة تحقیقات تجربی روزن، اسپنس و دایون است، به روش حداکثر راست­نمائی با اطلاعات کامل[63]، بر پایة مشاهدات جمع­آوری شده برآورد شده است. و ضرایب حاصله از برآورد الگو در جدول (3) نشان داده شده است.

جدول 3- برآورد ضرایب سیستم معادلات همراه با آمارة آزمون t

منبع: یافته­های تحقیق

نکتة مهم‎ی که باید در مورد ضرایب برآورد شده به آن اشاره کرد، این است که در نگاه اول ممکن است معنی­دار نبودن بعضی از ضرایب الگو سوال برانگیز باشد، اما از آن‎جا که متغیرهای لحاظ شده در سیستم برای برآورد معادلات طبق الگوی نظری و تصریح شد? بازار بیمه‎اند، لذا به حذف این متغیرها از مدل اقدام نشد.

همان‎طور که انتظار می­رفت، ضریب متغیر حق بیمة پرداختی، نسبت به سطح کاستنی انتخابی دارای علامت منفی است، یعنی یک رابطة معکوس بین حق بیمة پرداختی و سطح کاستنی انتخابی وجود دارد. ضرایب برآورد شده در مورد نوع اتومبیل نیز حاکی از آن است که با افزایش ارزش خودرو، بر عرض از مبداء مدل افزوده می­شود. این امر گویای این واقعیت است که با افزایش ارزش خودرو، حق بیمه پرداختی توسط مشتریان افزایش می­یابد. هم‎چنین با توجه به الگوی برآورد شده، حق بیمة پرداختی رابطة معکوسی نیز با سن، جنسیت، مدل وسیلة نقلیه و سابقة سال‎های رانندگی  فرد دارد. بنابراین، هرچه سن فرد و تجربة رانندگی فرد کم‎تر باشد، حق بیمه پرداختی افزایش یافته است.

موضوع دیگری که در این‎جا باید به آن اشاره کرد، رابطة عکس بین عمر وسیلة نقلیه و حق بیمه پرداختی است. طبق الگوی نظری و بررسی کلی داده­ها، انتظار می‎رفت که یک رابطة مستقیم بین عمر وسیلة نقلیه و حق بیمه پرداختی وجود داشته باشد، بدین معنی که هر چه عمر وسیله نقلیه بیشتر باشد، حق بیمه پرداختی نیز بیشتر شود. این امر بدین دلیل است که با بالا رفتن عمر وسیلة نقلیه، احتمال تصادف آن نیز بالا می‎رود. ولی در این‎جا با توجه به ضرایب برآوردی، رابطة معکوسی بین عمر وسیلة نقلیه و حق بیمه پرداختی به‎دست آمده است.  این تناقض از آن‎جا ناشی می­شود که در تخمین مدل، این واقعیت را که ارزش اتومبیل­های نو بالاتر بوده و در تعیین حق بیمه تأثیر تعیین‎کننده دارد، نادیده گرفته شده است. البته لازم به ذکر است که در این‎جا ضریب این متغیر (عمر وسیلة نقلیه) از لحاظ آماری معنی­دار نیست.

همان‎طور که قبلاً ذکر شد، در انتخاب سطح کاستنی مهم‎ترین عامل تأثیرگذار سابقة ادعای خسارت فرد بود. وجود یک رابطة معنی­دار قوی بین سابقة تصادف یا ادعای خسارت ( ) فرد و برآورد سطح کاستنی انتخابی ( ) نتایج انتظاری پژوهش حاضر را محقق می‎کند.

4-  شواهد تجربی علامت دهی

همان‎گونه که در بخش‎های قبلی اشاره شد، مرور کلی داده­‎های مطالعه، حاکی از شواهدی در مورد علامت­دهی مشتریان است. اما برای اثبات این موضوع در  بازاری که اطلاعات نامتقارنی بین بیمه­گذار و بیمه­گر وجود دارد، آزمون فرضیه­ای بدین صورت که در بازار بیمه، افراد دارای ریسک‎های پایین با انتخاب سطح کاستنی بالا و برعکس علامت­دهی می­کنند، انجام گرفته است.

 طبق نظریة روزن، اسپنس و دایون، برای مشاهدة علامت­دهی در بازارهای بیمه که دارای قیمت­گذاری غیر خطی‎اند، در ابتدا ضریب برآورد شده نوع ریسک بر روی انتخاب کاستنی در معادله  (7) را باید در نظر گرفت. معنی­دار بودن این ضریب، وجود رابطة معکوس را بین نوع ریسک و انتخاب کاستنی آشکار می­کند. برای توضیح بیشتر رابطة مذکور، احتمالات پیش­بینی شده برای هر سطح کاستنی انتخابی وقتی که  و  است، در حالی که سایر عوامل انتقال دهندة تقاضا در مقادیر میانگین نمونه ثابت نگاهداشته شده­اند را باید مورد بررسی قرار داد.

اطلاعات موجود در جدول (4) نشان می­دهد کسانی که ادعای خسارت می­کنند[64] علاقة بیشتری به انتخاب سطح کاستنی­ پایین­تر دارند، زیرا در پایین­ترین طبقة سطح کاستنی انتخابی احتمال وقوع تصادف و در نتیجه زیان شرکت بیمه نسبت به سایر طبقات سطوح انتخابی کاستنی بالاست و هرچه به‎طرف طبقة با کاستنی بالاتر حرکت می­کنیم، احتمال وقوع  خسارت کم‎تر می­شود. 

.

شواهد به‎دست آمده مبنی بر این که افراد دارای  ریسک پایین سطح کاستنی بالاتری را انتخاب می­کنند، با تئوری‎هائی که تفکیک­پذیری را در یک تعادل انتخاب نامساعد پیش‎بینی می‎کنند، سازگار‎اند. این موضوع، تأیید کنندة این فرضیه  است که تعادل در بازار بیمة تصادفات اتومبیل شامل طبقه­بندی ناقص، انتخاب نامساعد و علامت­دهی در بازار است. بنابراین، نتایج حاصله نشان می­دهند که در بازار بیمه قراردادهای دارای ریسک پائین از طریق انتخاب سطح کاستنی بالاتر "علامت­دهی" می­کنند. لذا با وجود علامت­دهی از سوی این گروه از مشتریان، با دریافت حق بیمة متوسط پایین­تری برای پوشش بیمه برای این گروه، می‎توان به آن‎ها جایزه داده و ریسک‎های بالاتر را که از طریق انتخاب کاستنی پایین­تر علامت می­دهند، با دریافت حق بیمة متوسط بالاتر برای پوشش بیمه جریمه کرد.

نتیجة مهمی که از بحث حاضر می‎توان گرفت، این است که شرکت‎های بیمه می‎توانند با دریافت علامت‎هائی از نوع ریسک مشتریان خود با وجود نامتقارن بودن اطلاعات بین بیمه‎گذار و  بیمه­گر به طبقه‎بندی آن‎ها ، بپردازند و از این طریق از وقوع انتخاب نامساعد در بازار بیمه و در نهایت از شکست بازار بیمه که متاثر از نامتقارن بودن اطلاعات است، اجتناب ورزند.

جدول 4- تأثیر نوع ریسک بر احتمال انتخاب سطوح کاستنی

منبع: یافته­های تحقیق

5-  شواهد تجربی برای یارانه دهی متقابل

طبق یافته­های میازاکی در مورد قراردادهای یک کاسه^[65]، که بدون طبقه­بندی مشتریان بیمه­ منعقد می­شوند، افراد  بیمه­گذار دارای ریسک پایین، جبران هزینة متقابل افراد بیمه­گذار دارای ریسک بالاتر را می­کنند، اما تایید تئوری‎های پیش‎بینی مرتبط به‎علامت­دهی بازار که توسط راتچیلد، اس تیگلیتز، ریلی، چو، کرپس و میازاکی بسط داده شده­اند، نشان می­دهند که مشتریان بیمه از طریق مکانیسمی که خودشان آن‎را تنظیم می­کنند، رتبه­بندی می­شوند. یعنی در صورتی که مشتریان از طریق مکانیسم خود انتخابی، خود را طبقه­بندی ­کنند، شواهدی از جبران هزینة متقابل که بر اساس آن هزینة قراردادهای بیمه با ریسک‎های بالاتر به‎وسیلة قراردادهای بیمه با ریسک پایین­تر جبران می­شود، وجود نخواهد داشت. در نتیجه، با طبقه­بندی افراد بر اساس درجة ریسک‎گریزی که تعادل‎های منفک همراه با قیمت‎گذاری غیرخطی را شکل می‎‎دهد، جبران هزینة متقابل بین طبقات مختلف ریسکی حذف می­شود.

به‎منظور آزمون وجود "جبران هزینة متقابل"، مجدداً از نظریة روزن، اسپنس و دایون  استفاده می­شود. بر اساس نظریة مزبور، در بازارهای بیمه با فرض قیمت‎‎گذاری غیرخطی و تعادل منفک و با استفاده از فراوانی نسبی تجربی از خسارت­های حاصله از تصادف وسائط نقلیه به‎عنوان شاخصی برای برآورد احتمال خسارت در هر طبقة ریسکی ( ) برای انتخاب سطح کاستنی ( )، می‎توان استفاده کرد.

جدول (5) مقادیر حاصله  که با توجه به نکات فوق محاسبه شده است را نشان می­دهد. در این جدول، ،  و  به‎ترتیب احتمال وقوع خسارت در طبقات ریسک بالا، متوسط و پائین محسوب می‎شوند.  باید توجه کرد که هر چند که احتمال وقوع خسارت در طبقة ریسکی بالا ( ) بیشتر از همین احتمال در طبقة ریسکی متوسط ( ) و پائین ( ) است، ولی با توجه به‎پذیرش فرضیة تفکیک، فقط تفاضل  و  از لحاظ آماری معنی‎دار است. این نتایج در جدول (5) آورده شده است.

با قبول نظریة روزن، اسپنس و دایون و فرض تفکیک­پذیری در قرادادهای بین بیمه‎گذار و بیمه­گر و با توجه به تئوری‎های مربوط به‎علامت­دهی بازار که توسط راتچیلد، استیگلیتز، ریلی، چو، کرپس و میازاکی، بسط داده شده­اند و با در نظر گرفتن جدول(6) در مورد اختلاف بین میانگین احتمال خسارت طبقات مختلف ریسک، می‎توان به نتایج زیر دست یافت:

طبق اطلاعات جمع­آوری شده با وجود طبقه­بندی ریسکی مشتریان بیمه از طریق مکانیسم خودانتخابی به‎وسیله انتخاب سطح کاستنی توسط مشتریان، اختلاف بین میانگین احتمال خسارت طبقة افراد با ریسک بالاتر، با میانگین احتمال خسارت طبقة افراد با ریسک پایین­تر، از لحاظ آماری از هم مستقل‎اند.  لذا این فرضیة تحقیق مبنی بر جبران هزینة متقابل افراد دارای ریسک بالاتر به‎وسیلة افراد دارای ریسک پایین­تر، نمی‎تواند مورد قبول واقع شود.

رد فرضیة فوق، بدین مفهوم است که در شرائطی که حق بیمه بر اساس ویژگی­های هر بیمه­گذار تعیین شود، و یا به‎عبارتی مشتریان بر اساس ویژگی­های قابل مشاهده طبقه­بندی شوند، از یک سو درصد پوشش­دهی شرکت‎های بیمه افزایش یافته و در نتیجه سود آن‎ها افزایش می­یابد. این امر به‎معنی راغب شدن افراد با ریسک‎های پایین به پوشش بیشتر بیمه است و از سوی دیگر دیگر، با چنین مکانیسم قیمت­گذاری، مشتریان با ریسک‎های بالا جریمه شده و مشتریان با ریسک‎های پایین مورد تشویق قرار می­گیرند.

جدول 5- احتمال زیان در طبقات ریسکی مختلف

منبع: یافته­های تحقیق

جدول 6- آزمون اختلاف بین میانگین احتمال خسارت هر طبقة ریسکی

* اعداد داخل پرانتز آمارة آزمون t است.

منبع: یافته­های تحقیق

6- نتیجه­گیری

مطالعة حاضر به بررسی شرائط بازار بیمة تصادفات اتومبیل در ایران پرداخته است. این مطالعه، یک تأیید تجربی از تعادل منفک در بازار بیمة تصادفات اتومبیل در شرائط وجود انتخاب نامساعد و علامت­دهی بازار  را ارائه می‎دهد. این تعادل در شرایطی است که یارانه­دهی متقابل با تفکیک مشتریان بر‎حسب ویژگی­های قابل مشاهده وجود ندارد.

نتایج حاصل از برآورد الگوی تحقیق با استفاده از داده­های جمع­آوری شده به وسیلة پرسشنامه، نشان‎دهندة مکانیسم علامت­دهی در بازار بیمه است. طبق این مکانیسم، افراد با ریسک پایین مایل به انتخاب سطح کاستنی بالا و افراد با ریسک بالا مایل به انتخاب سطح کاستنی پایین‎اند. هم‎چنین بررسی موجود، یک تأیید تجربی از تئوری‎های انتخاب نامساعد بر اساس رقابت قیمتی بسط داده شده توسط راتچیلد، استیگلیتز، ریلی و چو و کرپس است. شواهد انتخاب نامساعد همراه با علامت­دهی بازار، با نتایج به‎دست آمده توسط کروکر و اسناوا، باوند و کروکر سازگار است. بر طبق مطالعات ایشان، ویژگی استقرار قراردادهای سازگار اطلاعاتی (کارا) در بازار بیمه، با وجود انتخاب نامساعد، از قبیل نمایش دادن متقاضیان با سطح ریسک‎های متفاوت، به‎وسیلة رتبه­بندی شخصی متقاضیان بر طبق انواع ریسک است. با توجه به‎نتایج به‎دست آمده، می‎توان نتایج و پیشنهاداتی به‎صورت زیر ارائه کرد، به‎طوری‎که‏ شرکت‎های بیمه بتوانند به‎صورت کارا عمل کرده و سطح پوشش خدمات بیمه­ای را بالا ببرند.

از آن‎جا که بیمه­گذاران با ریسک بالاتر تمایل به انتخاب سطوح کاستنی پائین­تر دارند و در مقابل، بیمه­گذاران با ریسک پایین­تر تمایل به انتخاب سطوح کاستنی بالا‎تری دارند، یکی از معیارهای اصلی طبقه‎بندی ریسک افراد می‎تواند بر پایه سطح کاستنی انتخابی باشد. از سوی دیگر، با توجه به این‎که درجة ریسک­پذیری، همبستگی قابل ملاحظه­ای با سن افراد، سال‎های تجربة رانندگی و تصادف در سال‎های قبل دارد، لذا معیارهای فوق نیز می‎توانند علاوه بر سطح کاستنی انتخابی، از معیارهای اصلی طبقه‎بندی ریسکی افراد باشند.

شرکت‎های بیمه با در نظر گرفتن ریسک­پذیری مشتریان، با تعیین حق بیمة رقابتی برای هر طبقة ریسکی، می‎توانند تعادل‎ها‏ی منفک در بازار بیمه بر اساس حق بیمة پیشنهادی را تشکیل داده و کارائی در بازار بیمه و هم‎چنین سطح پوشش بیمه را افزایش دهند، که در نهایت موجب افزایش سود شرکت‎ها‏ی بیمه نیز خواهد شد.

در حال حاضر شرکت‎ها‏ی بیمه در برای تعیین حق بیمه، از طریق محاسبة ‎متوسط خسارت‎ها‏ی وارده بر وسائط نقلیه و سایر هزینه­‎ها‏ی اداری و دفتری، اقدام به نرخ­گذاری بیمه می­کنند. چنان‎چه شیوة قیمت­گذاری این شرکت‎ها‏ بر مبنای طبقه‎بندی ریسک بیمه­گذاران انجام گیرد، آن‎گاه جبران هزینة متقابل بین گروه‎ها‏ی موجود در جامعه از بین خواهد رفت. در این‎صورت خسارت‎ها‏ی وارده در یک طبقة ریسکی، به‎وسیله طبقة دیگر ریسکی جبران نخواهد شد و خدمات بیمه­ای به‎صورت عادلانه نرخ­گذاری خواهند شد. به‎عبارت دیگر، می‎توان بیان کرد که در نرخ­گذاری با استفاده از روش فوق، مشتریان با ریسک بالاتر، حق بیمة بالاتر برای پوشش بیمه داده و مشتریان با ریسک پایین، با پرداخت‎های پایین­تر برای پوشش بیمه پاداش دریافت خواهند کرد.

در نهایت، با توجه به‎مباحث ارائه شده و وضعیت بازار بیمة تصادفات اتومبیل، می‎توان این چنین خلاصه کرد در حالی‎که اطلاعات  موجود در بازار بیمة تصادفات اتومبیل بین خریدار و فروشنده به‎صورت نامتقارن توزیع شده و این امر موجب بروز پدیدة انتخاب نامساعد می­شود، با طبقه­بندی ریسکی متقاضیان بیمه بر اساس ویژگی‎های قابل مشاهده آن‎ها، می‎توان قراردادهای سازگار اطلاعاتی (کارا) در بازار بیمه برقرار کرد و سطح پوشش­ خدمات بیمه­ای و سود شرکت‎ها‏ی بیمه را افزایش داد.

فهرست منابع

1- ژرژ دایون، اسکات ای، هرینگتون (1384)، "مجموعه مباحثی پیرامون اقتصاد بیمه (جلد اول)"، ترجم? همتی، عبدالناصر، دهقانی، علی و همکاران، پژوهشکدة بیمة مرکزی، تهران.

2- گجراتی، دامودار (1383)، "مبانی اقتصادسنجی"، ترجمة ابریشمی، حمید، جلد اول و دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

3- عبدلی، قهرمان (1385)،"اطلاعات نامتقارن و قراردادهای سازگار اطلاعاتی و کاربرد آن‎ها در بیم? اتومبیل: مورد ایران"، مجلة تحقیقات اقتصادی، شمارة 75، مهر و آبان 1385، صفحات 21-41.

4- Akerlof| George A (1970)| “The Market for Lemons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism”| Quarterly Journal of Economics| No.84| pp: 488-500.

5- Ania| Ana.B and Troger Thomas and Wambach| Achim (2002)| “An Evolutionary Anlysis of Insurance Market with Adverse Selection”| Games and Economic Behavior| volume 40| issue 2| pp: 153-184.

6- Arrow| K.J (1974)| “Optimal Insurance and Generalized Diductible”| Scandinavian Actuarial Journal| No.1| pp: 1-42.

7- Bartik| J.Timothy| (1987)| “The Estimation of Demand Parameters in Hedonic Price Models” Journal of Political Economy| No.95| pp: 81-88.

8- Boyer| M and Dione| G (1989)| “More on Insurance| Protection and Risk”| Canadian Journal of Economics| No. 22| pp: 202-205.

9- Cho| In-Koo| and Kreps| M.David (1987)| “Signaling Games and Stable Equilibria” Quartly Journal of Economics| No.102| pp: 179-221.

10-         Cochran| William Gemmell (1963)| “Sampling Techniques”| 2^nd edition| New York: Wiley.

11-         Cohen| Alma (2002)| “Asymmetric Information and Learning in the automobile Insurance Market”| Harvard Discussion Papers| No. 371| http://www.law.harvard.edu/programs/olin_center/

12-         Croker| J.P| and Snow| Arthur (1985)| “The Efficiency of Competitive Equilibrium in Insurance Market with Adverse Selection”| Journal of Public economics| No. 26| pp: 207-219.

13-         Croker| J.P| and Snow| Arthur (1986)| “The Efficiency Effect of Categorical Discrimination in Insurance Industry”| Journal of Political Economy| No.94| pp: 321-344.

14-         Dahlby| B (1983)| “Adverse Selection and Statistical Discrimination: An Analysis of Canadian Automobile Insurance”| Journal of Public Economics| No.20| pp: 121-131.

15-         Dionne| Georges (1983)| “Adverse Selection and Repeated Insurance Contracts”| Geneva Papers on Risk and Insurance| No.8| pp: 316-33.

16-         Dionne| Georges| and Doherty| Ned.A (1990)| “Adverse Selection in Insurance Markets: A Selective Survey”| in G. Dione (Ed)| Contribution to Insurance economics| Kluwer Academic Publishers in press.

17-         Dionne| Georges| and Doherty| Ned.A (1994)| "Evidence on Adverse Selection: Equilibrium Signaling and Cross-Subsidization in The Insurance Market"| Journal of Political Economy| Vol. 102| No. 2 | pp: 209-235.

18-         Dionne. Georges| Doherty| Neil| Fombaron. Nathalie (2000)| “Adverse Selection in Insurance Market”| Working Paper| http://neumann.hec.ca/gestiondesrisques/00-05.pdf.

19-         Epple| Dennis (1987) “Hedonic Prices and Implicit Markets: Estimating Demand and Supply Functions for Differentiated Products”| Journal of Political Economy| No.95| pp: 59-80.

20-         Green| M.R (2005)| “Insurance”| in The New Encyclopedia Britannica| 15^th edition| pp: 275-29.

21-         Greene| William.H| ‘Econometric Analysis| 5^th edition| Prentice Hall| 2003.

22-         Grossman| H.I (1979)| “Adverse Selection| Dissembling and competitive EquIlibrium”| Bell Journal of Economics| No.25| pp: 7-45.

23-         Hellwig| M.F (1987)| “Some recent developments in the theory of competition in markets with adverse selection”| European Economic Review| No.31| pp: 319–325.

24-         Puelz| Robert and Snow| Arthur (1994)| “Adverse Selection| Commitment and Renegotiation: Extension to and Evidence from Insurance Market”| Journal of Political Economy| volume 102| No.2| pp: 236-257.

25-         Riley| John.G (1979)| “Informational Equilibrium”| Econometrica| No.47 pp: 331—59.

26-         Rosen| Sherwin (1974)| “Hedonic Prices and Implicit Markets: Product Differentiation in Pure Competition”| Journal of Political Economy| No.82| pp: 34-55.

27-         Rothschild| Michael| and Stiglitz| Joseph.K (1976)| “Equilibrium in Competitive Insurance Markets: An Essay on the Economics of Imperfect Information”| Quarterly Journal of Economic| No.90| pp: 629-49.

28-         Schmalensee| Richard (1984)| “Imperfect Information and the Equitability of Competitive Prices” Quartly Journal of Economics| No.99| pp: 441-60.

29-         Spence| M (1978)| “Product Differentiation and Performance in Insurance Markets”| Journal of Public Economics| No.10| pp: 427-447

30-         Wilson| C (1977)| “A model of Insurance Market with Incomplete Information”| Journal of Economic Theory| No. 12| pp: 167-207.